DE ERFENIS VAN DE GROOTE OORLOG
DE ERFENIS VAN DE GROOTE OORLOG
A different English article on the Christmas Truce on the Western Front is here
Verboden Kerstvrede
Duitse en Britse soldaten verbroederen op het slagveld
Zo begon het:
24 December 1914. Bericht van het Geallieerde Militair Hoofdkwartier in St. Omer aan alle eenheden:
"Het wordt mogelijk geacht dat de Duitsers een aanval overwegen gedurende Kerstmis of Nieuwjaar. Extra waakzaamheid is geboden."
Een dag later: Eerste Kerstdag. Dagboek van de Duitse luitenant Johannes Niemann:
Het was een koude nacht vol sterren. Nog geen honderd meter van ons vandaan lagen de Schotse Hooglanders in hun loopgraven, net als wij (zoals wij later ontdekten) tot aan de knieën in de blubber. We hadden een kerstboom in de loopgraaf neergezet en we zaten te genieten van de ongewone rust.
Plotseling, zonder enige reden, begon de vijand op ons te schieten. Onze mannen hadden kerstboompjes met kaarsjes boven de loopgraven gehangen en de vijand dacht kennelijk dat wij een verrassingsaanval in de zin hadden. Tegen middernacht werd het weer rustig.
Het Westelijk Front is meer dan 1.500 km lang. De loopgraaf van luitenant Niemann ligt even ten zuiden van het Belgische stadje Ieper. Als het licht wordt op die ochtend van de Eerste Kerstdag 1914, duurt het lang voordat de mist optrekt.
Niemann zit een beetje te dommelen als plotseling zijn ordonnans bij hem in de loopgraaf springt:
Hij riep dat zowel de Duitse als de Schotse soldaten uit hun loopgraven waren gekomen en zich overal langs het front verbroederden. Ik greep mijn verrekijker, keek voorzichtig over de borstwering en zag de ongelofelijke aanblik van onze soldaten die sigaretten, schnapps en chocolade ruilden met de vijand.
De tekening rechts is gemaakt door Bruce Bairnsfather, een Britse soldaat die deelnam aan deze verbroedering.
Mannen die elkaar enkele uren eerder nog naar het leven stonden, schudden elkaar nu de hand en slaan elkaar op de schouder. Een Schotse soldaat haalt uit het niets een voetbal te voorschijn en paar minuten later zijn de Schotten en Duitsers op het slagveld aan het voetballen.
Luitenant Niemann:
Wij brulden van de lach toen een windvlaag onthulde dat de Schotten geen onderbroeken aan hadden onder hun kilt. We jouwden en floten als we een glimp opvingen van een bloot achterwerk van onze vijand van gisteren. We voetbalden een uur lang, tot onze commandant beval dat we een eind aan de verbroedering moesten maken. En o ja, Fritz won van Tommy met 3 tegen 2.
Er bestaat geen Schots ooggetuigeverslag van deze ontmoeting. Maar een eindje verderop langs hetzelfde front gebeurde iets soortgelijks. De Britse kanonnier Herbert Smith schreef in een brief naar huis:
Op kerstavond hadden de Duitsers een kerstboom in hun loopgraven gehangen en overal langs hun borstweringen hingen Chinese lantarens. Na een poosje begon een Duitser te roepen: "Come over, I want to speak to you."
Een of andere gek van onze regiment klom uit de loopgraaf en liep naar de Duitse linie. De Duitser ontmoette hem halfweg en zij schudden elkaar de hand. Na een poosje kwam die gek terug en vertelde er over. Toen gingen er meer, om de beurt. Onze commandant stond niet toe dat er meer dan drie tegelijk gingen.
Kanonnier Smith ging zelf ook en ruilde sigaretten voor sigaren:
De Duitser die ik ontmoette was kelner geweest in Londen en hij drukte mijn hand alsof hij mijn vingers wilde fijnknijpen. Hij zei dat hij en de anderen eigenlijk helemaal niet wilden vechten. Ik denk dat hij de waarheid sprak omdat we in die tijd niet half zo veel kogels kregen als gewoonlijk.
In tegenstelling tot wat de officiële rapporten willen doen geloven deden ook geallieerde officieren mee aan deze verbroedering. De Britse tweede luitenant Cyril Drummond, die bij het dorpje St. Yvon aan het front gelegerd was, ontmoet zijn vijand op Tweede Kerstdag:
Samen met een andere officier liep ik naar de uitkijkpost, vanwaar we over de Duitse frontlinie konden kijken, die daar slechts zo'n zestig meter vandaan ligt. Een van de Saksen zwaaide naar ons en riep: "Kom hier".
Wij zeiden: "Kom jij maar, als je wil praten". Toen klom die man uit zijn loopgraaf en kwam naar ons toe. We salueerden elkaar, heel ernstig. Daarna kwamen er meer en toen klommen ook onze eigen Dublin Fusiliers uit de loopgraven.
Drummond ziet geen Duitse officieren, er zijn alleen gewone soldaten. Eén van die Duitsers zegt tegen hem: "Wij willen jullie niet doden en jullie willen ons niet doden, dus waarom zouden we op elkaar schieten?"
De Duitsers willen graag levensmiddelen ruilen: de prijs voor één blikje Engelse jam werd vastgesteld op twee Duitse sigaren. Daarna zette de Britse luitenant iedereen op een rijtje en nam een foto: zie de foto rechts.
Ook langs de Franse en Belgische sectoren van het front vinden verbroederingen plaats, maar op kleinere schaal. Rik Reynaerts, oorlogsvrijwilliger uit Tienen, vertelde na de oorlog dat de Duitsers op de dag voor Kerstmis een bordje boven hun loopgraaf hadden geplaatst. Ze vroegen om een gezamenlijke kerstviering van één uur.
Zo werd de Kerstnacht in een broederlijke stemming gevierd. De Duitsers brachten fijne dingen mee. Ook wijn hadden ze volop. Onze soldaten konden er niets voor in de plaats geven. Toen het uur voorbij trok iedereen weer naar zijn loopgraaf en spoedig knetterde het geweervuur weer over Niemandsland.
Het zat, vertelt Reynaerts, de Belgen toch niet lekker dat zij, vergeleken met de Duitsers, zulke arme drommels waren. Er werd druk over gesproken. De andere soldaten hoorden er ook van en tenslotte kwam ook de commandant het te weten:
Er werd een onderzoek ingesteld, de krijgsraad kwam er aan te pas en de postoverste werd ter verantwoording geroepen. Onderluitenant Naviau, een Waal, werd gedegradeerd. De soldaten liet men met rust.
Het was zeker niet de laatste keer dat de Belgen met de Duitsers verbroederden. Ook later in de oorlog kwam dit voor.
Terwijl de militaire rapporten aan de respectievelijke hoofdkwartieren vermelden dat de kerst-verbroederingen slechts enkele kortstondige incidenten betroffen, vertellen betrokkenen soms een ander verhaal.
Vijf dagen na Kerstmis, op 30 december, schrijft de Britse tweede luitenant J.D. Wyatt in zijn dagboek:
Zelfde sleur als hiervoor. Nog steeds geen oorlog! Tegen lunchtijd lieten de Duitsers weten dat vanmiddag hun generaal langskomt, dus dat we beter ons hoofd kunnen intrekken, want ze moeten wat schieten om het ergens op te doen lijken. En dit noemen ze oorlog! We deden wat ze vroegen, en inderdaad kwamen rond half vier een paar schoten over.
Naarmate het illegale kerstbestand langer duurt neemt hij merkwaardige vormen aan. Natuurlijk worden alle lijken die in Niemandsland liggen verzameld en begraven (zie foto rechts). De vijanden delen hun maaltijden. hun rum en hun Schnaps. Souveniers worden uitgewisseld, en adressen: voor na de oorlog.
Na een week vrede wordt bij St. Yvon een Britse soldaat gedood door een verdwaalde Duitse kogel. Luitenant Cyril Drummond noteert:
De Saksen stuurden onmiddellijk iemand over hun om excuses aan te bieden. Ze zeiden dat het niet hun schuld was en dat het die zusenzo Pruisen aan hun linkerkant waren geweest.
De dag na Nieuwjaar krijgt luitenant Drummond orders om de volgende dag het vuur te openen op een boerderij die de Duitsers in gebruik hadden:
We stuurden iemand naar de Moffen om ze te waarschuwen en de volgende ochtend om elf uur pompte onze batterij twaalf salvo`s in die boerderij, maar daar was toen natuurlijk niemand meer. Maar het brak de wapenstilstand, althans bij ons.
Een jaar later - Kerstmis 1915 - ligt het front nog steeds op vrijwel dezelfde plaats: vanaf de zee bij Nieuwpoort, langs Diksmuide, Ieper, Arras, Compiegne, Soissons, Reims, Verdun, Nancy en zo verder richting Zwitserland.
De loopgraven van de strijdende partijen bevinden op paar honderd meter afstand tegenover elkaar, soms zelfs minder. Vele honderdduizenden zijn inmiddels gedood; ontelbare lijken liggen onbegraven in dat smalle strookje Niemandsland.
Op 19 december 1915 stuurt de Britse Generale Staf het volgende vertrouwelijke bericht aan alle frontcommandanten:
Wij herinneren u aan de illegale wapenstilstand op Kerstmis vorig jaar. Wij prenten u in dat niets daarvan dit jaar kan worden getolereerd. De artillerie dient vanaf zonsopkomst kanonvuur af te geven op alle vijandelijke loopgraven. Iedere kans moet worden benut om verliezen toe te brengen aan de vijand zodra die zich vertoont.
De order wordt vrijwel overal langs het front genegeerd: met Kerstmis zwijgen de kanonnen. Aan beide zijden geven de soldaten zich over aan mijmeringen. Hier en daar zingen ze in de loopgraven hun kerstliedjes, zoals de Duitsers op deze foto rechts.
De Duitse soldaat Ernst Bergner schrijft in zijn dagboek:
We zitten tot aan onze knieën in het ijskoude water. Sneeuw bedekt de aarde, ik heb heimwee. Het is Kerstmis. Langs het front is het rustig, alleen een enkele geweerkogel striemt door de lucht.
En weer zijn het de Duitsers die zich als eersten blootgeven. Ernst Bergner doet dat om drie uur in de middag:
Ik wil een kerstboom ! Zonder kerstboom is het geen Kerstmis. Ik vul mijn pijp, pak mijn houweel en spring over de borstwering. Niemand schiet. Ik zoek de mooiste boom uit en kap hem om. Een wonderlijke winterdag, zo met die vreemde, vredige stilte over het front.
Enkele tientallen kilometers verderop, zit de Britse korporaal C. Coles die ochtend in zijn loopgraaf rustig zijn kerstontbijt op te eten. Plotseling ziet een schildwacht Duitse soldaten uit hun loopgraven klimmen. Hij vreest een aanval en slaat alarm: "They're over the top!''
Coles en zijn mannen rennen met hun geweren naar de borstwering:
En daar kwamen de Duitsers inderdaad - maar zonder wapens! Ze zwaaiden en liepen op ons af. Een paar jongens van ons deden dat toen ook. Midden in het Niemandsland gaven ze elkaar een hand. De Duitsers zeiden: "We moeten blijven schieten, maar we zullen hoog richten" - en heel hoog boven ons hoofd kon je het ping ping horen.
De verbroedering duurt de hele Kerst. De soldaten lopen over en weer. Er deed, herinnert korporaal Coles zich, ook één Britse luitenant aan mee: deze begaf zich samen met zijn mannen naar de Duitsers. "Die man werd later met schande beladen en naar huis gestuurd."
Coles is verontwaardigd over de houding van de collega's van deze luitenant:
Die andere officieren wilden er niks van weten. Zij stuurden na een poos een bericht naar de artillerie en die begon met 18-ponders te schieten, precies naar de plaats waar wij ons bevonden. De Duitsers keerden toen maar om en ook wij gingen weer terug in de loopgraven.
Maar die avond keek Coles naar de vijand en zag hoe de Duitsers komforen met gloeiend houtskool langs hun loopgraven plaatsten. "Toen deden wij hetzelfde en het was net Fleet Street in Londen op Kerstavond. Het was een prachtig, een wonderlijk gezicht. Ik zal het nooit vergeten."
Minder tevreden was de Britse generaal-majoor Frederick Lambart Earl of Cavan (foto rechts). Deze edelman en ijzervreter (sommigen vinden hem de beste Britse commandant van de hele Eerste Wereldoorlog) rapporteert op 25 december 1915 aan het geallieerde hoofdkwartier:
Het spijt me zeer dat ik moet melden dat er ondanks mijn speciale bevelen toch contacten zijn geweest tussen onze linies en de Duitsers. Ik heb een volledig onderzoek gelast naar de vraag waarom mijn orders zijn genegeerd. Grote aantallen Duitsers waren de eersten die verschenen, maar dat is geen excuus en ik betreur het incident meer dan ik kan zeggen.
Als het - weer een jaar later, in 1916 - wederom Kerstmis wordt, is de situatie aan het front vrijwel onveranderd - alleen zijn er paar miljoen doden bijgekomen. Verdun, de Somme, Ieper, het gifgas, de modder: elke dag vallen er duizenden. Het opperbevel bedreigt dit jaar iedereen die zich wil verbroederen met krijgsraad en executiepeloton.
Dat mist zijn uitwerking niet. De Britse kolonel W.N. Nicholson bevindt zich aan het front: "Toen de Duitsers in hun loopgraven kerstliedjes begonnen te zingen bestookten wij ze met granaten", noteert hij grimmig in zijn dagboek.
De kolonel ziet goed in dat er iets mis is:
Het is een teken aan de wand dat onze bevelvoerders zo benauwd zijn voor vriendschap tussen de soldaten van beide kanten. Onze mannen hebben geen ruzie met Fritz, behalve dan misschien in het vuur van de strijd.
De kolonel komt tot een schokkende conclusie:
Als beide legers zich weer zouden verbroederden, zou dat de politici aan beide kanten pijnlijk in de problemen brengen. Ik acht het niettemin goed mogelijk dat de oorlog zou eindigen als we in de loopgraven twee weken lang zo`n wapenstilstand zouden hebben - maar wat zouden ze daar thuis wel niet van zeggen?
Kerstverbroederingen hebben zich dat jaar, en in 1917 niet meer voorgedaan. De slachting ging ongehinderd door en eiste in totaal meer dan tien miljoen levens.
Bronnen voor dit artikel.
Een ander artikel over de Kerstvredes aan het front is hier (alleen in het Engels)
Terug naar de voorpagina van De Erfenis van de Groote Oorlog.